Wał - Ruda pomnik akcji Trzeci Most

Szczegóły: Utworzono: poniedziałek, 02, czerwiec 2014 09:52; Poprawiono: czwartek, 13, kwiecień 2017 19:47; Opublikowano: poniedziałek, 02, czerwiec 2014 09:52; Odsłony: 5572

Wał - Ruda pomnik akcji Trzeci Most

Położenie: Wał - Ruda, gmina Radłów, powiat tarnowski, województwo małopolskie.
Przy drodze z Wał Rudy do Zabawy

Rok: 25/26 VII 2004

Pomnik składa się z dużego głazu granitowego z tablicą inskrypcyjną oraz żeliwnym symbolem Polski Walczącej. Obok ustawiona jest tablica oraz podest, z którego można obserwować miejsce lądowania.

Napis: 60-TA ROCZNICA/ AKCJI "TRZECI/ MOST"/ 25/26 LIPIEC/ 2004 r.

Opis akcji wg tablicy informacyjnej:

Ustalono, że ośrodek doświadczalny i zakład produkcyjny pocisków rakietowych V znajdują się w Peenemunde na wyspie Uznam. Wywiad Komendy Głównej AK poinformował o tym Londyn. Lotnictwo brytyjskie, po długich przygotowaniach zbombardowało ośrodek doświadczalny i zakład produkcyjny dnia 18 VIII 1943 r. Zniszczenie ośrodka w Peenemunde zmusiło Niemców do przeniesienia produkcji rakiet V-2 w góry Harz i na poligon Pustków-Blizna koło Dębicy, gdzie dokonywano próbnych wystrzeleń rakiet nadesłanych z Niemiec. Powyższe wydarzenia opóźniły niemieckie prace nad bronią rakietową o kilka miesięcy. Wystrzeliwane rakiety z poligonu Pustków-Blizna lądowały w różnych miejscach, lecz najwięcej z nich Niemcy kierowali w okolice miejscowości Sarnaki nad Bugiem, gdzie specjalne oddziały niemieckie zabezpieczały pozostałe po eksplozji odłamki. Miejscowe dowództwo AK zorganizowało również grupy poszukiwawcze mające za zadanie wyprzedzenie Niemców w zbieraniu odłamków. Dnia 30 maja 1944 r. jedna z wystrzelonych rakiet po upadku na ziemię nie eksplodowała. Niewypał ten szczęśliwie udało się przejąć i zabezpieczyć oddziałom Armii Krajowej. Komenda Główna AK przysłała grupę specjalistów, którzy z narażeniem życia rozmontowali rakietę, wykonali szereg zdjęć i rysunków, a najważniejsze części przewieziono do Warszawy celem szczegółowych badań. Informacje na ten temat przesłane zostały do Anglii. Niestety zachodni naukowcy potraktowali je jako nieprawdopodobne. Jedynym rozwiązaniem było dostarczenie zdobytych części rakiety V-2 drogą lotniczą do Londynu. Centrala Armii Krajowej zdecydowała, że najodpowiedniejszym miejscem do przeprowadzenia tej akcji będzie tajne lądowisko "Motyl" położone na skraju miejscowości Wał Ruda i Zabawa, na północ od Tarnowa. operacje lądowania samolotów nosiły kryptonim "Most". Wszystkie zdobyte części i materiały dotyczące rakiety V-2 zostały przewiezione w butlach po tlenie specjalnym samochodem z Warszawy przez Tarnów do Przybysławic. Lądowanie samolotu miało nastąpić w pierwszych dniach lipca 1944 r. Wystąpiły jednak pewne trudności. Nastały długotrwałe deszcze, a w pobliże lądowiska przybyły znaczne oddziały niemieckie, utworzono specjalny punkt żandarmerii w Dęblinie. Na wytypowanym lądowisku zaczęły lądować lekkie samoloty niemieckie, a do Wał Rudy przybyły oddziały artylerii przeciwlotniczej. Mimo to zdecydowano się na przeprowadzenie zaplanowanej akcji. W nocy z 25/26 lipca 1944 roku o godzinie 24-ej, w ramach operacji "Trzeci Most" wylądował samolot brytyjski DC-3 "Dakota", który wystartował z bazy lotniczej w Brindisi we Włoszech. Samolot miał przebywać na ziemi tylko 5 minut. W ciągu tego krótkiego czasu miano wyładować przesyłki i kurierów oraz zabrać części i plany rakiet V-2 oraz kurierów rządu emigracyjnego. Niestety parokrotne próby startu kończyły się fiaskiem. Grunt lądowiska po opadach był grząski. Załoga samolotu w obliczu zaistniałych trudności postanowiła go spalić. Jednakże zdecydowana postawa osób wykonujących akcję i właściwa ocena sytuacji sprawiły, że podłożenie pod koła samolotu desek szczęśliwie rozwiązało problem. Samolot po przeszło godzinnym postoju na ziemi odleciał do bazy w Brindisi. Tylko dzięki determinacji i zaangażowaniu wielu osób "przesyłka" dotarła do Londynu. Miejscowe oddziały AK powróciły szczęśliwie do domu. Jedna z największych tajemnic wojskowych Hitlera i III Rzeszy dostała się w ręce aliantów, co pozwoliło na skuteczne zwalczanie rakiet V-2.

Na dużej tablicy ustawionej przy pomniku widnieje plan ubezpieczenia akcji nazwanej tu „Trzeci Most”. W literaturze znajduje się inne określenie na akcję przeprowadzoną w lipcu 1944 r., mianowicie „Most III”. W 2008 r. przy pomniku ustawiono tablicę informacyjną, w której zawarto informację o historii wsi Wał-Ruda. Można się z niej także dowiedzieć, że 28 V 1992 r. wieś została odznaczona złotym medalem „Za zasługi dla obronności kraju”. Jest to odznaczenie wojskowe, potwierdzające, że m.in. dane osoby swą pracą lub działalnością przyczyniły się do rozwoju i umocnienia obronności kraju. Co ciekawe, na tablicy widnieje zdjęcie wzoru medalu sprzed 1991 r. , a więc z napisem Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Drugi pomnik poświęcony temu wydarzeniu umiejscowiony jest przy „Bursztynowym szlaku Greenways” etap Niepołomice – Nowy Korczyn. Tuż przy pomniku znajdują się stawy pozostałe po wydobyciu żwiru. Dokładna historia akcji opisana jest na tablicy informacyjnej obok pomnika. Znajduje się na niej także mapa obrazująca stanowiska partyzantów AK i sił niemieckich na opisywanym obszarze w dniu przeprowadzenia akcji. Pomnik ma kształt otwartej księgi usadowionej na postumencie, gdzie na osobnych stronicach wypisane są dwie inskrypcje. Napisy zdobią: znak Polski Walczącej z cyfrą 65, co jest nawiązaniem do 65 rocznicy akcji oraz podobizna samolotu „Dakota”.

Napis: ONI OCALILI LONDYN/ Z tego miejsca/ w nocy z 25 na 26 lipca 1944 r./ samolot Dakota zabrał do Anglii/ zdobytą przez Armię Krajową/ dokumentację i części/ niemieckiej rakiety v-2/ W 65. rocznicę Akcji III Most
W Akcji III Most/ brali udział mieszkańcy gmin:/ Radłów/ Wietrzychowice/ Żabno/ Szczurowa/ Zabawa – Wał Ruda, lipiec 2009
MGR INŻ. ZDZISŁAW GAWIN/ DAROWAŁ NOTARIALNIE GMINIE RADŁÓW/ TEREN POD BUDOWĘ POMNIKA/ UPAMIĘTNIAJĄCEGO AKCJĘ „III MOST”
PŁK WŁADYSŁAW KABAT PS. „BRZECHWA”/ BYŁ ORGANIZATOREM OBWODU ZWZ-AK/ DĄBROWA TARNOWSKA PS. „DREWNIAKI’/ I DOWÓDCĄ AKCJI „III MOST”
INICJATOREM BUDOWY POMNIKA/ BYŁ PŁK ZDZISŁAW BASZAK PS. „PIRAT”/ UCZESTNIK AKCJI „III MOST”/ PREZES ŚWIATOWEGO ZWIĄZKU/ ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ/ OKRĘG TARNÓW