Bielsko-Biała - tablica księży ewangelików zamordowanych w czasie II wś
- Szczegóły
- Utworzono: piątek, 16, maj 2014 08:30
- Poprawiono: piątek, 16, maj 2014 08:30
- Opublikowano: piątek, 16, maj 2014 08:30
- Odsłony: 5199
Bielsko-Biała - tablica księży ewangelików zamordowanych w czasie II wś
Położenie: Bielsko-Biała, powiat bielski, województwo śląskie.
Tablica umieszczona w Kościół Zbawiciela, katedrze ewangelicko - augsburskiej
Napis: ZA WIARĘ I POLSKĘ/ ZGINĘLI ŚMIERCIĄ MĘCZEŃSKĄ/ W OBOZACH KONCETR. W LATACH 1939-1945/ KS. DR. J. BURSCHE BISKUP WARSZAWA/ KS. DR. E. BURSCHE PROF. UNIW. J.P. "/ KS. K. KULISZ SENIOR CIESZYN/ KS. G. MANITIUS " POZNAŃ/ KS. L. MAY " TOMASZÓW M./ KS. J. MAMICA PUŁK. KAPELAN W.P. POZNAŃ/ KS. Z. KUŹWA KAPELAN POWSTANIA W WARSZAWIE/ KS. J. BIELIŃSKI PROBOSZCZ WISŁA/ KS. A. FALZMANN " ZGIERZ/ KS. J. KAHANE " TORUŃ/ KS. J. NIEROSTEK " CIESZYN/ KS. R. NITSCHMANN " NOWY DWÓR/ KS. W. PAWLAS " WISŁA/ KS. F. GNIDA KATECHETA BYSTRZYCA/ KS. G. OŻANA " TRZYNIEC/ KS. J. ZMEŁTY " CIESZYN/ KS. S. KOŻUSZNIK WIKARIUSZ WARSZAWA/ KS. K. BANSZEL MJR. KAPELAN W.P. LWÓW/ KS. S. GUMPERT PROBOSZCZ RADZYMIN/ KS. R. PASZKO PUŁK. KAPELAN W.P. WARSZAWA/ POKÓJ ICH DUSZOM!
bp Juliusz Bursche (19 IX 1862 - 20 II 1942), urodził się Kaliszu w rodzinie o niemieckich korzeniach. Został ordynowany w 1884 r. Pracował krótko jako wikariusz w Warszawie, następnie w 1885 r. został pastorem w Wiskitkach koło Żyrardowa. Od 1888 r. pracował w Warszawie. W 1904 r. car Mikołaj II mianował go superintendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim. Instalacja biskupia odbyła si w I 1905 r. W IV 1915 r. został zesłany do Orenburga. Do Warszawy powrócił w II 1918 r. objąć stanowisko glowy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, oraz by wejść w skład Rady Stanu Królestwa Polskiego.Uczestniczył w konferencji pokojowej w Paryżu. W 1928 r. objął stanowisko prezesa Rady Kościołów Ewangelickich w Polsce. Był cenionym kaznodzieją oraz publicystą. Z racji swej antyhitlerowskiej postawy aresztowany został już 3 X 1939 r. i przetrzymywany w Radomiu i Berlinie. Następnie został przewieziony do obozu Sachsenhausen. Mimo, że był wielokrotnie torturowany podczas przesłuchań nie wyrzekł się polskości i zmarł z wycieńczenia w szpitalu więziennym Moabit w Berlinie.
ks. Edmund Bursche (17 VII 1881 - 26 VII 1940), był przyrodnim bratem Juliusza Bursche. W 1905 r. został ordynowany na pastora. Pracował na terenie różnych gmin Ziemi Łódzkiej. W 1915 r. został zesłany wgłąb Rosji, skąd powrócił w 1918 r.W 1929 r. został profesorem teologii ewangelickiej na Uniwersytecie Warszawskim. Aresztowany w 1939 zesłany do Oranienburga, następnie Mauthausen, gdzie pracował w kamieniołomie. Zmarł na zapalenie płuc.
ks. Karol Kulisz (12 VI 1873 - 8 V 1940), urodził się w Dzięgielowie koło Cieszyna. W 1907 r. został proboszczem w Ligotce Kameralnej. W latach 1920 - 1940 pracował jako pastor w Kościele Jezusowym w Cieszynie. Aresztowany przez Niemców za działalność narodową został zamordowany w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie.
Ks. Gustaw Manitius (7 II 1880 - 30 I 1940), urodził się w Konstantynowie Łódzkim. W latach 1907 - 1909 był wikariuszem w Łodzi, krótko w Lipnie i Osówce, od l XI 1909 r. w Zduńskiej Woli, najpierw jako wikariusz, potem administrator i proboszcz. Od 1924 r. służył jako proboszcz Polskiej Parafii Ewangelickiej w Poznaniu i senior diecezji poznańsko-pomorskiej. Aresztowany został 9 X 1939 r. Więziony przy ul. Młyńskiej i VII Forcie został przez pijanych strażników zatłuczony kijami.
Ks. Leon May (1 V 1874 - 19 XII 1940), pracował jako wikariusz w Łodzi, proboszcz w Bełchatowie, Ozorkowie i od 1913 r. w Tomaszowie Maz. Od 1937 r. senior diecezji piotrkowskiej. Trzykrotnie aresztowany w 1939 r., ostatni raz 6 X 1939 r. Przebywał w areszcie w Tomaszowie Mazowieckim, następnie Piotrkowie Trybunalskim i Łodzi. W VII 1940 r. wywieziony do Obozu koncentracyjnego w Dachau, tam umieszczony został w karnej kompanii, gdzie zmarł z wycieńczenia.
Ks. Józef Mamica (13 VIII 1878 - 3 VIII 1940), był proboszczem w Błędowicach na Śląsku Zaolziańakim, następnie duszpasterzem wojskowym. Był założycielem polskich zborów ewangelickich w Poznaniu, Bydgoszczy, Toruniu i Grudziądzu. Dwukrotnie udawał się do Paryża by domagać się przyłączenia całego Śląska do Polski. Podczas wojny w 'kwietniu 1940 r. uwięziony na Śląsku, przewieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, potem do Mauthausen-Gusen, gdzie zmarł 3 sierpnia 1940 r.
Ks. Zygmunt Kuźwa (24 VII 1904 - 30 IX 1944), urodził się w Warce; Proboszcz parafii w Czerwionce w latach 1934–1939. Podczas wojny pracował jako urzędnik elektrowni warszawskiej. Przez cały okres okupacji aktywnie uczestniczył w podziemnym ruchu oporu, najpierw jako kapelan w plutonie walczącym na cmentarzu ewangelickim przy ul. Młynarskiej, następnie przedarł się na Stare Miasto, gdzie walczył jako zwykły powstaniec – pseudonim „Pleban”. Ze Starego Miasta przedostał się na Żoliborz, gdzie zginął.
Ks. Józef Bieliński (19 III 1907 - 1944), prefekt w Kępnie, a przed samą wojną kapelan WP. Podczas okupacji przebywał w Warszawie, pracując jako dozorca w Browarze Haberbuscha i Schielego. Zginął podczas Powstania Warszawskiego.
Ks. Aleksander Falzman (24 VIII 1887 - 4 V 1942), początkowo pracował jako wikariusz w Łodzi, a od 1913 r. administrator w Pułtusku. W 1920 r. został proboszczem w Zgierzu. Został aresztowany 28 września 1939 r. przebywał w więzieniu w Łodzi. W VI 1940 r. przewieziono go do obozu koncentracyjnego w Dachau. W X przetransportowano go do obozu w Sachsenhausen, później znów do Dachau. Zmarł podczas transportu do komory gazowej.
Ks. Jerzy Kahane (27 V 1901 - 11 VII 1941), urodził się w Warszawie. W latach 1929–1931 był administratorem polskich zborów ewangelickich w Bydgoszczy, Grudziądzu, Tczewie i Toruniu. Był proboszczem polskiej parafii w Gdyni, został wraz z żoną wysiedlony z Wybrzeża w XI 1939 r., uPo aresztowaniu przewieziony go do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, stamtąd do Sachsenhausen. 11 VII 1941 r. wywieziono go z nieliczną grupą więźniów inwalidów do instytutu eutanazji w Pirna k. Drezna. Tam zginął w komorze gazowej.
Józef Nierostek (? - 1943), w latach 1925-1939 pracował jako wikariusz, drugi proboszcz w Kościele Jezusowym w Cieszynie. Był prezesem Głównego Zarządu Towarzystwa Polskiej Młodzieży Ewangelickiej w RP. Aresztowany we IX 1939 r. Po zwolnieniu pracował jako urzędnik w spółdzielni "Społem", powtórnie uwięziony został umieszczony w obozie koncentracyjnym Majdanek i tam zmarł.
Ks. Robert Nitschman (26 X 1892 - VI 1940), proboszcz w Nowym Dworze k. Warszawy i od 1937 r. konsenior diecezji warszawskiej, aresztowany 15 XI 1939 r., osadzony na Pawiaku. Zarzucano mu walkę z szerzącym się w jego parafii hitleryzmem. Przewieziony został do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie zmarł podczas apelu.
Ks. Władysław Pawlas (3 III 1908 - 1940), pastor-adiunkt w Wiśle na Śląsku Cieszyńskim, aresztowany i przewieziony 28 IV 1940 r. do obozu koncentracyjnego w Dachau, stamtąd 5 VI przeniesiony do Mauthausen-Gusen, gdzie przy pracy zmarł z wycieńczenia.
Ks. Franciszek Gnida (? - 1940), katecheta w Bystrzycy, aresztowany i przewieziony do obozu w Mauthausen-Gusen, tam zmarł z wyczerpania latem 1940 r.
Ks. Gustaw Ożana (1909 - 6 IV 1945), katecheta w Trzyńcu, pozbawiony przez Niemców urzędu, został wywieziony do pracy przymusowej do Wiednia. Za udział w pracy konspiracyjnej aresztowano go w 1943 r., a w kwietniu 1945 tzw. Volkgericht skazał go na śmierć. Rozstrzelany wraz kilkuset osobami przez Waffen SS w miejscowości Stein an der Donau w Austrii.
Ks. Jan Zmełty (1 VII 1913 - 30 IV 1941), katecheta, aresztowany w Cieszynie Zachodnim, przewieziony do obozu w Mauthausen-Gusen, 8 XII 1940 r. do Dachau, zmarł tam z wycieńczenia.
Ks. Stanisław Kożusznik (4 V 1912 - 1 VI 1940), wikariusz w Warszawie i starszy asystent Wydziału Teologii Ewangelickiej UW, aresztowany wraz z innymi księżmi warszawskimi w X 1939 r., osadzony w więzieniu. W V 1940 r. został zwolniony, i wkrótce zmarł.
Ks. Karol Banszel (8 III 1890 - VI 1941), urodził się w Cieszynie. Pastor w Orłowie (Orlova). Od 1933 r. starszy kapelan w randze majora, najpierw w Krakowie, potem we Lwowie. Zamordowany przez Rosjan podczas ewakuacji Lwowa przed nadciagającymi wojskami niemieckimi.
Ks. Ryszard Paszko (1 VI 1878 - 1940), urodził się w Stokach koło Piotrkowa Trybunalskiego. W latach 1902-1903 był wykariuszem w Piotrkowie Trybunalskim, następnie pastorem w Kole i Łomży. Był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1920 r. mianowany naczelnym kapelanem wyznania ewangelicko-augsburskiego Wojska Polskiego i administratorem Parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Warszawie. W stan spoczynku przeszedł w 1929 r. W czasie kampanii wrześniowej objął dowództwo nad grupą zołnierzy pozbawionych oficera. Pod koniec IX dostał się do niewoli radzieckiej w okolicach Zamościa. Przetrzymywany był w Putywlu, Kozielsku i Moskwie. Został zamordowany w Twerze. Pośmiertnie został awansowany w 2007 r. na generała brygady.
Ks. Stefan Gumpert, (24 V 1904 - 14 I 1945), ordynowany 29 października 1933 r., proboszcz w Radzyminie, został po Powstaniu Warszawskim wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie k. Gdańska, gdzie pobity przez blokowego zmarł.
Źródła:
- http://old.luteranie.pl/pl/index.php?D=659
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Juliusz_Bursche
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Edmund_Bursche
- http://gulag.szmo.cz/aktuality/Resume-The_victims_of_Katyn_massacre.pdf
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Ryszard_Paszko
- http://www.baza-nazwisk.de/erw-suche.php?data=59374&hits=384&ds=339&title=Gumpert,%20Stefan