Tarnów - Mościce - pomnik ofiar hitleryzmu
- Szczegóły
- Utworzono: poniedziałek, 09, czerwiec 2014 19:30
- Poprawiono: czwartek, 02, listopad 2017 19:48
- Opublikowano: poniedziałek, 09, czerwiec 2014 19:30
- Odsłony: 5205
Tarnów - Mościce - pomnik ofiar hitleryzmu
Położenie: na cmentarzu komunalnym w Tarnowie - Mościcach
Rok: 30 IX 1975
Projektant: Jacek Sumara
25 XI 1945 r. w specjalnie wydzielonej kwaterze na cmentarzu komunalnym w Tarnowie - Mościcach złożono szczątki 23 żołnierzy AK, w tym z I batalionu "Barbara" 16 pp AK, harcerzy z placówki "Monika", rekrutujących się z mościckiego hufca Szarych Szeregów oraz 18 Polaków nieznanych z nazwiska a rozstrzelanych przez Niemców w 1939 r. przy rzece Białej. W 1973 r. powstał w Mościcach Społeczny Komitet Budowy Pomnika Ofiar Faszyzmu. Jego pracami kierował Tadeusz Kurzawa, a członkami byli: Józef Denkowski, Władysław Duda, Wiktor Grygiel, Jan Mirek, Stanisław Sumara, Ludwik Szewczyk i Wawrzyniec Wojtasiewicz. Inicjatorami tego przedsięwzięcia byli też ks. Stanisław Indyk i ówczesny hufcowy harcerzy w Mościcach, hm. Zbigniew Kukulski.
Historia powstania pomnika jest jednak o wiele dłuższa, z zachowanych notatek można dowiedzieć się, że już w 1954 r. powstał komitet budowy pomnika, który próbował pozyskać środki na budowę od Zakładów Azotowych. Inicjatywa okazała się być nieudaną, jeśli w lipcu 1967 r. komitet wysyła pisma do Prezydium PRN w Tarnowie w sprawie pomnika. Według ich zamierzeń, pomnik miał być postawiony w latach 1967 – 1968 przez Zakłady Azotowe. Z niewiadomych przyczyn do realizacji planów nie doszło, a właściwy pomnik powstał dopiero kilka lat później. Pomnik został zaprojektowany przez mgr inż. Jacka Sumarę, a wykonany został przez Zakłady Azotowe w Tarnowie i krakowską firmę "Chemobudowę". Został odsłonięty 30 IX 1975 r. Pomysłodawcą tego przedsięwzięcia był phm. st. strz. Wiktor Grygiel "Kiw". Na uroczystość przybyli mieszkańcy i władze Tarnowa, żołnierze AK, harcerze, młodzież szkolna, poczty sztandarowe przedstawiciele ZBOWIDu i PZPR. Odsłonięcia dokonała pani Cecylia Wojnarska, matka poległego żołnierza AK i Szarych Szeregów, Jerzego Wojnarskiego ps. Szary.
Pomnik składa się z fundamentu pod obelisk i płytę z czterema tablicami. Pozostałe części pomnika to dwa wysokie słupy z ozdobnymi elementami i krucyfiksem, za którymi znajduje się wklęsła ściana z cytatem utworu poety Mieczysława Jastruna. Po transformacji ustrojowej w 1989 r. dołożono wspomniany krucyfiks wzorowany na papieskim, a na ścianie płaskorzeźby Orła Białego, lilijkę harcerską, znak Polski Walczącej i orzełka wojskowego z 1944 r.
Spoczywa tu 18 nieznanych z imienia i nazwiska ludzi rozstrzelanych przez gestapo w dniu 11 IX 1939 r. przy wale nad Białą, ekshumowanych i pochowanych 9 XII 1945 r. Jest to także miejsce spoczynku 8 harcerzy Szarych Szeregów: Ryszard Hutyra (l. 24, zmarły w obozie Auschwitz 3 VII 1941 r.), Bronisław Rój (l. 22, tamże 8 X 1941 r.), podchorąży Jerzy Wojnarski (l. 18, poległy w Grabinach w walce z Niemcami 18 VI 1944 r.), strzelec Mieczysław Tenerowicz (l. 22), podchorąży Władysław Sokół (l. 21) i podchorąży Stefan Kasprzyk (l. 24) polegli w Białej 29 VII 1944 r., starszy strzelec Wiktor Bończyk (l. 19, poległy w walce z Niemcami w Polichtach 12 IX 1944 r.) i w tym samym dniu poległy w Suchej Górze strzelec Tadeusz Czupiel (l.19). Pochowani zostali 25 XI 1945 r. Ponadto w grobie zasłużonych spoczywa 7 pracowników Zakładów Azotowych w Tarnowie poległych w walce z Niemcami w 1944 r.: Zygmunt Turakiewicz (l. 21, poległ w Szynwałdzie 5 VIII), Władysław Białas (l. 24, poległ koło Rychwałdu 8 VIII), Jan Listek (l. 35), Władysław Trytek (l.35), Wojciech Musiał (l. 30), Stanisław Kłusek (l. 22) polegli w Zborowicach 17 IX oraz Franciszek Kurosz (l. 43, poległ w Siemiechowie 27 IX).
Napis na tylnej ścianie: "TO CO SIĘ STANIE KODEKSEM DZIEJÓW.../ WYŚCIE WYPISALI KRWIĄ I NADZIEJĄ"/ MIECZYSŁAW JASTRUN
Napis na lewej górnej tablicy: ZGINĘLI W WALCE/ Z HITLEROWSKIM/ OKUPANTEM/ W LATACH 1939 - 1945/ CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
Napis na lewej dolnej tablicy: WOJNARSKI JERZY L18/ KASPRZYK STEFAN L24/ SOKÓŁ WŁADYSŁAW L21/ TENEROWICZ MIECZ. L22/ CZUPIEL TADEUSZ L19/ BOŃCZYK WIKTOR L19/ MATULA ZBIGNIEW L26/ KLICH BRONISŁAW L43
Napis na prawej górnej tablicy: KUROSZ FRANCISZEK L43/ BIAŁAS WŁADYSŁAW L24/ KŁUSEK STANISŁAW L22/ MUSIAŁ WOJCIECH L30/ TRYTEK WŁADYSŁAW 35/ LISTEK JAN L35/ TURAKIEWICZ ZYGM. L21
Napis na prawej dolnej tablicy: RÓJ BRONISŁAW L22/ HUTYRA RYSZARD L24/ NOSAL MARIAN L20/ TYRKA STEFAN L25/ TYRKA JÓZEF L27/ NOWOTNY STANISŁAW L47/ SUMARA JULIAN L39/ KOZIOŁ ZBIGNIEW L22/ 18 ZWŁOK NN
Napis na tablicy pod orłem: BÓG - HONOR - OJCZYZNA/ CHWAŁA ZOŁNIERZOM - MIESZKAŃCOM MOŚCIC/ WALCZĄCYM O WOLNĄ POLSKĘ/ W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWEJ 1939 - 1945/ W ARMII KRAJOWEJ - SZARYCH SZEREGACH/ ZGRUPOWANYM W PLACÓWCE "MONIKA"/ PRZY ZAKŁADACH AZOTOWYCH/ - PARTYZANCKIM I BATALIONIE BARBARA "BARBARA"/ 16 pp A.K. ZIEMI TARNOWSKIEJ/ - IV KOMPANII "EWA"/ CHWAŁA WIĘŹNIOM-OFIAROM KAŹNI HITLEROWSKICH/ I STALINOWSKICH/ WMUROWANO 11 LISTOPADA 1993
Napis na drugiej tablicy na tylnej ścianie: ZWYCIĘSTWO "SOLIDARNOŚCI" W POLSCE/ POZWOLIŁO UMIEŚCIĆ NA POMNIKU/ KRZYŻ MĘKI PAŃSKIEJ/ PŁASKORZEŹBĘ ORŁA BIAŁEGO w/g ORZEŁKA/ WOJSKOWEGO WYKONANEGO W 1944 r. W ZAKŁADACH/ AZOTOWYCH DLA ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ/ PLACÓWKI "MONIKA" W Z.A. TARNÓW/ PŁASKORZEŹBĘ ZNAKU POLSKI WALCZĄCEJ/ "CZEŚĆ I HOŁD POLEGŁYM W WALCE/ Z OKUPANTEM HITLEROWSKIM"/ ZARZĄD ODDZIAŁU SITPChem/ ZWIĄZEK KOMBATANTÓW RZECZPOSPOLITEJ/ I BYŁYCH WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH/ KOŁO NR.7 I KOŁO NR.11/ KOMISJA PRZEDSIĘBIORSTWA NSZZ "SOLIDARNOŚĆ"/ DYREKCJA ZAKŁADÓW AZOTOWYCH/ W TARNOWIE
Źródła:
- Sikora K., Walka i Pamięć. Szlakiem I Batalionu "Barbara" 16 pp. AK, Warszawa 2008
- Pomniki i Miejsca pamięci Narodowej. Przewodnik cz. I, PTTK, Tarnów 2006
- Białas T., Szymanowski Z., Mościce kolebką polskiej chemii, t.1 - 2, Tarnów 2002
- materiały MZC w Tarnowie
