Rogoźnica - teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego KL Gross - Rosen
- Szczegóły
- Utworzono: sobota, 23, kwiecień 2022 18:22
- Poprawiono: niedziela, 24, kwiecień 2022 12:43
- Opublikowano: środa, 30, listopad -0001 00:00
- Odsłony: 288
Rogoźnica - teren niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego KL Gross - Rosen
Położenie: Rogoźnica, gmina Strzegom, powiat świdnicki, województwo dolnośląskie
Rok: 1940
W miejscowości znajdował się kamieniołom granitu, który kupiło, wraz z gruntami wokół, w V 1940 r. przedsiębiorstwo SS - Deutsche Erd und Steinwerke GmbH (DESt). Władze postanowiły zwiększyć wydobycie granitu poprzez wykorzystanie więźniów. W tym celu Niemcy utworzyli tu filię KL Sachsenhausen - Arbeitslager Gross-Rosen. Pierwsza grupa więźniów przybyła 2 VIII 1940 r. Warunki życia w obozie były skrajnie trudne, nie tylko ze względu na szykany ze strony SS oraz braku podstawowej higieny, ale nade wszystko ze względu na niezwykle ciężką pracę w kamieniołomie. Wycieńczonych więźniów odsyłano z powrotem do KL Sachsenhausen, skąd przysyłano nowych więźniów. 1 V 1941 r. utworzono samodzielny obóz koncentracyjny Gross-Rosen. Od tego momentu rozpoczęła się stopniowa rozbudowa obozu. Bardzo szybko włączony został w system masowych eksterminacji. Przykładem mogą być egzekucje radzieckich jeńców w latach 1941-1942, eutanazje na więźniach chorych i niezdolnych do pracy oraz umysłowo chorych. Pod koniec 1943 r. przeniesiono tu wychowawczy obóz pracy z Ratowic na teren obozu (Arbeitserziehungslager). Po fiasku blitzkriegu na froncie zachodnim i bombardowaniu niemieckich ośrodków przemysłowych Niemcy potrzebując siły roboczej złagodzili reżim w obozie. W 1944 r. do obozu trafiały liczne transporty więźniów m.in. z ewakuowanych obozów i więzień. Podporządkowano mu także 28 obozów pracy przymusowej dla Żydów, z czego 20 zostało przekształconych w podobozy. Zanotowano także 268 transportów z okupowanych ziem polskich. Od III 1944 r. w obozie zaczęto umieszczać kobiety, o później więźniów z akcji "Nacht und Nebel". Zwiększona liczba więźniów wymusiła rozbudowę obozu. Należy pamiętać, że w związku z przenoszeniem zakładów przemysłu zbrojeniowego praca więźniów miała przeróżny charakter (np. branża tekstylna, produkcja amunicji). Szczególny charakter miał kompleks w rejonie Gór Sowich, gdzie podjęto pracę nad budową zespołu kwater dla Hitlera i naczelnych władz III Rzeszy. Ogólnie utworzono około 100 podobozów. W związku ze zbliżającą się ofensywą Armii Czerwonej od I 1945 r. władze niemieckie wydały rozkaz o pieszej ewakuacji więźniów z podobozów, a w II ewakuowano sam obóz macierzysty. Były to tzw. "marsze śmierci". Obóz Gross - Rosen został wyzwolony 13 II 1945 r., podobozy do wiosny tego roku. Przez obóz przewinęło się 120 000 osób z ponad 20 państw. Zmarło lub zostało zamordowanych 40 000 więźniów. Muzeum zostało utworzone dopiero w 1983 r.
Budynek wartowni.
Dawne kasyno SS, obecnie budynek muzeum. Powstał w 1942 r. i mieścił kuchnię i stołówkę dla SS oraz kasyno dla załogi. Po wojnie budynek został prawie całkowicie zniszczony. W latach 70tych na fundamentach dawnej kantyny wzniesiono obecny budynek, w którym mieści się wystawa stała prezentująca historię obozu.
Kamieniołom w okresie funkcjonowania został poszerzony i pogłębiony, osiągając wymiary 400x140x80. Komando tu pracujące było największe w obozie i panowała w nim najwyższa śmiertelność.
Napis: TU W LATACH 1940 - 1945/ PRACOWALI, CIERPIELI I GINĘLI/ WIĘŹNIOWIE OBOZU KONCENTRACYJNEGO/ GROSS ROSEN/ Czego byś nienawidził aby ci kto inny/ czynił, patrz, abyś ty kiedy drugiemu/ nie czynił./ KSIĘGA TOBIASZA
Napis na pomniku przed bramą obozową: PRZEZ KL GROSS – ROSEN/ PRZESZŁO OKOO 120 000 WIĘŹNIÓW/ Z NICH ZAMORDOWANO ICH OKOŁO 40 000
Brama obozowa została oddana do użytku wiosną 1944 r.
Plac apelowy powstał latem 1944 r. w związku z rozbudową obozu. Zdarzało się jednak, że stawał się boiskiem sportowym.
Budynek kuchni obozowej został oddany do użytku jesienią 1943 r. Do dnia dzisiejszego zachowała się część dolna, gdzie umiejscowiono magazyny i obieralnie ziemniaków i warzyw.
Magazyn depozytów - miejsce przechowywania osobistych rzeczy więźniów. W czasie ewakuacji obozu większość depozytów wywieziono wgłąb Niemiec. Obok magazyn odzieżowy i blok przyjęć.
Łaźnia została oddana do użytku w drugiej połowie 1943 r., co poprawiło warunki sanitarne w obozie. Ob znajdował się rewir, czyli przeznaczony dla więźniów szpital obozowy. Przeznaczono na niego w 1941 r. jeden z nowo wybudowanych bloków.
Wetterstelle - tutaj w bloku 14A od czerwca 1944 r. mieszkali więźniowie zatrudnieni w tajnym komandzie Wetterstelle. Było to przeniesione z KL Dachau komando wysokiej klasy fachowców inżynierów, elektryków i elektrotechników pracujących dla potrzeb wojska. Komando to nie kontaktowało się z pozostałymi więźniami, a wstęp na teren baraku mieli nieliczni SS-mani.
Warsztaty Blaupunktu - komando tam pracujące powstało w drugiej połowie 1944 r. Wyselekcjonowani więźniowie pracowali przy kondensatorach do samego końca funkcjonowania obozu.
Blok "francuski" to składał się z murowanej sutereny (blok 10) oraz drewnianej części parterowej (blok 9). Od 1943 r. lokowano tu na kwarantannę nowo przybyłe transporty, a od X 1944 r. więźniów z Francji i Belgi (akcja "Nacht und Nebel"). W suterenie znajduje się zrekonstruowana izba więźniarska.
Napis na pomniku: Zdało się oczom głupich/ że pomarli… Mdr 3,2
WIĘŹNIOM KL GROSS-ROSEN/ OFIAROM NIEMIECKIEGO FASZYZMU,/ W PIĘĆDZIESIĄTĄ ROCZNICĘ/ LIKWIDACJI OBOZU/ W HOŁDZIE POMORDOWANYM/ SPOŁECZEŃSTWO I KAPŁANI/ ZIEMI STRZEGOMSKIEJ
Napis na pomniku: BŁ. KS. WŁADYSŁAW BŁĄDZIŃSKI CSMA/ WIĘZIEŃ OBOZU KONCENTRACYJNEGO GROSS ROSEN, OGŁOSZONY BŁOGOSŁAWIONYM PRZEZ JANA PAWŁA II w WARSZAWIE 13.06.1999R.
Część obozu zwana "oświęcimską" powstała w II połowie 1944 r. na gruntach kościelnych. nazwa pochodzi od tego, że pierwotnie baraki te przewidziane były dla więźniów ewakuowanych z KL Auschwitz. Z zaplanowanych 30 baraków do końca funkcjonowania obozu postawiono 20 w stanie surowym.
Nieopodal pomnika znajduje się częściowo zachowany budynek tkalni "Weberai", w którym powracający do zdrowia więźniowie wyplatali wojskowe pasy, sznury, torby itp.
Obóz był otoczony ogrodzeniem z drutu znajdującym się pod wysokim napięciem. Co 100 - 110 m umieszczano wysokie na 10 m wieże strażnicze.
Napis: PROCHY/ PRZENIESIONE DO MAUZOLEUM
W połowie 1941 r. uruchomiono w obozie małe, ruchome krematorium. Mogło ono skremować do 10 ciał na dobę, stąd też Niemcy korzystali też z krematorium w Legnicy. Od I 1943 r. działało duże krematorium, które zostało zburzone przez wycofujące się oddziały SS.
W pobliżu krematorium powstało miejsce straceń. Stok w tym miejscu został wzmocniony rzędem pali wbitych w ziemię, przy których rozstrzeliwano więźniów. Zabijano tu także z wykorzystaniem trucizny. Tablice na ścianie śmierci upamiętniają zarówno osoby prywatne jak i ofiary zbiorowe.
Napis: W HOŁDZIE/ WIĘŹNIOM WŁOSKIM/ ZAMORDOWANYM/ w/ KL GROSS-ROSEN/ Rogoźnica 5 maj 2011 r.
Napis: MIESZKAŃCOM/ TYKOCINA, WIĘŹNIOM/ KL GROSS-ROSEN/ ZAMORDOWANYM/ W LATACH 1944-1945/ TYKOCIŃSKA SPOŁECZNOŚĆ
Napis: PAMIĘCI ZAMĘCZONYCH W KL GROSS-ROSEN/ WIĘŹNIÓW – ŻYDÓW/ W PIĘĆDZIESIĄTĄ ROCZNICĘ POWSTANIA W GETCIE WARSZAWSKIM/ SPOŁECZEŃSTWO DOLNEGO ŚLĄSKA
Napis: 30 VII/ PAMIĘCI SPALONYCH/ NA STACJI KOLEJOWEJ/ SKIERNIEWICE / I POMORDOWANYCH/ W OBOZIE/ W XXV ROCZNICĘ/ EWAKUACJI/ WIĘŹNIÓW PAWIAKA/ DO GROSS-ROSEN/ KLUB b. WIĘŹNIÓW/ GROSS-ROSEN/ PRZY ZARZ. OKR./ WARSZ. ZBoWiD./ 1944/ 1969
Napis: TUTAJ ZMARLI BELGIJSCY NIEWOLNICY Z AARSCHOT/ ADANG FRANS/ VAN WINCKEL FRANS/ VERPOORTEN PIERRE/ HIER STIERVEN DE BELGISCHE GEVANGENEN UIT AARSCHOT/ GIFT N.V. RENIER 19-10-1990
Napis: POLSCY/ DUCHOWNI KATOLICCY/ ZAMORDOWANI W KL GROSS – ROSEN/ O. WŁADYSŁAW BŁĄDZIŃSKI CSMA/ BR. WOJCIECH BOGACZ CM/ BR ALEKSANDER CAP CM/ KS. PRAŁAT ZYGMUNT CHMIELNICKI/ BR. JAN DRYGAS CM/ KS. WIK. KAROL KICYŁA/ KS. KAN. WOJCIECH KOŚMIDER/ BR. JÓZEF KRAJEWSKI CDB/ O. JÓZEF LEŃKO CM/ BR. LUDWIK MUZALEWSKI/ BR. WALENTY PLUCIŃSKI CDB/ O. JAN PYKOSZ CDB/ KS. PROF. WITOLD SAROSIEK/ BR. JÓZEF STOPIŃSKI CM/ BR. SZYMON SZMERGALSKI CDB/ KS. PROP. ANTONI WĄDRZYK/ O. LEON WIĘCKIEWICZ CM/ PER CRUCEM AD RESURRECTIONI/ GLORIAM
Napis: W PIĘĆDZIESIĄTĄ ROCZNICĘ/ POWSTANIA WARSZAWSKIEGO/ POWSTAŃCOM/ I LUDNOŚCI CYWILNEJ STOLICY/ KTÓRZY POZOSTALI TU NA ZAWSZE/ SPOŁECZEŃSTWO DOLNEGO ŚLĄSKA
Napis: Dla Belgów którzy tu byli męczeni, i dla tych którzy/ tu umarli dlatego źe słusznie walczyli o źycie w wolności (pisownia oryginalna)
Napis: POLAKOM ROBOTNIKOM PRZYMUSOWYM/ POMORDOWANYM I ZMARŁYM Z DALA OD OJCZYZNY/ W LATACH II WOJNY ŚWIATOWEJ/ KLUB LUDZI ZE ZNAKIEM P/ WROCŁAW
Napis: AD 1993/ PAMIĘCI/ POLSKICH POŻARNIKÓW/ KTÓRZY ZGINĘLI/ W GROSS ROSEN I INNYCH/ OBOZACH KONCENTRACYJNYCH/ OSP ROGOŹNICA
Są tu tablice poświęcone więźniom włoskim, holenderskim, oficerom sekcji francuskiej, więźniom radzieckim, więźniom z Luksemburga, Austrii, narodowości żydowskiej, Francuzów i ofiar marszu śmierci z KL Gross-Rosen do KL Buchenwald. Pojedyncze upamiętnione ofiary to m.in. - Józef Radziejowski, Maurice Van de Putte, Edmond Evrard, Andrzej Eubich, Franciszek Krzeszowiec, Guillame Mertens, Stanisław Urbaniak, Adolf Noynaert, Jan Tersa, Edward Simonet, Arthur Robert, Józef Berszakiewicz, Edmond Barbieux, Petrus van Bakel, Grzegorz Sawczak, Władysław Szast, Kamiel Algoel, Charles Clavey, Jan Rajchel, Stanisław Kaczmarski, Leon Dubiel, Zbigniew Dubiel, Gustave Benoge, Tadeusz Nowicz, Joseph Beausigneur, Adolf de Jaegere, Jacob Pathuis, Konstanty Litwa, Leon Ptak, Stanisław Płatek, Józef Stelmaszczyk, Ludwik Jerzy Tuliński, Jakub Ogiński, Franciszek Dwornik, Władysław Bernatek, Wacław Lisowicz, Michał Czaplicki, Jan Szymendera, Bronisław Jaworski, Szymon Mora, Marian Fischer, Władysław Dąbek, Edward Kowalonek, Gustav Deutsche, Petr Deutsche, Florian Marciniak, Janusz Milewski oraz Janusz Korczak.
Pomnik - mauzoleum
Projektant: Adam Procki
Rok: 1953/ 1963/ 1985
W mauzoleum umieszczono prochy z wysypiska koło krematorium. W 1963 r. zdemontowano postać z brązu i na jego miejsce ustawiono w latach 70-tych znicz. W 1985 r. dobudowano do pomnika dwa skrzydła z ziemią z podobozów KL Gross-Rosen. W 2007 r. dodano nowe płyty granitowe.
Napis: MAUZOLEUM WIĘŹNIÓW/ ZE WSZYSTKICH KRAJÓW EUROPY/ POMORDOWANYCH PRZEZ/ HITLEROWSKICH BARBARZYŃCÓW/ WZNIOSŁO PAŃSTWO POLSKIE/ W 1953 ROKU
MAUSOLEUM OF PRISONERS/ OF ALL EUROPEAN COUNTRIES/ WHO WERE MURDERED/ BY THE NAZI BARBARIANS./ IT WAS RAISED/ BY THE STATE OF POLAND IN 1953
MAUSOLEUM DER HÄFTLINGE/ AUS ALLEN LÄNDERN EUROPAS/ WELCHE DURCH/ DIE HITLERBARBAREN ERMORDET/ WURDEN ERRICHTET DURCH/ DEN POLNISCHEN STAAT IN 1953
МАВЗОЛЕЙ ЗAКЛЮЧEHHЫX/ ИЗ ВСЕХ СТРАН ЕВРОПЫ / ЗAMУЧEHHЫX /ГИТЛЕРОВСКИМИ/ ВАРВАРАМИ ВОЗДBИГHУЛO/ ПОЛЬСКОЕ ГОСУДАРСТВО/ В 1953 ГОДУ
MAUSOLÉE DES PRISONNIERS/ DE TOUS LES PAYS/ DEL`EUROPE ASSASSINNÉS/ PAR LES BARBARES HITLÉRIENS/ ÉRIGÉ PAR L`ETAT POLONAIS/ EN 1953
Napis: 25 WRZEŚNIA 1960 R./ NA KRAJOWYM SPOTKANIU B.WIĘŹNIÓW/ GROSS-ROSEN ODBYŁ SIĘ TU/ UROCZYSTY APEL POLEGŁYCH/ WYMORDOWANYCH PRZEZ NIEMCÓW/ W LATACH 1940-1945/ CZEŚĆ ICH PAMIĘCI ZBoWiD KLUB B. WIĘŹNIÓW G-ROSEN/ ROGOŹNICA 1940-45-60
Napis na płycie: WSPÓLNA MOGIŁA/ OSIEMDZIESIĘCIU JEDEN/ WIĘŹNIÓW/ EKSHUMOWANYCH/ Z GROBÓW ODKRYTYCH/ NA TERENIE OBOZU
Tablice z nazwami podobozów.
Neuhammer/ Ludwigsdorf II/ Aslau/ Landeshut/ Mittelsteine/ Gebhardsdorf/ Langenbielau I/ Fünfteichen/ Schlesiersee I/ Halbau/ Niederoderwitz/ Schlesiersee II/ Klein Schönau/ Märzbachtal/ Hartmannsdorf/ Weiswasser/ Nimptsch/ Schertendorf/ Brandhofen/ Merzdorf/ Breslau-Lissa/ Kunnerwitz/ Freiburg/ Grünberg II/ Kamenz/ Grünberg I/ Christianstadt/ Görlitz/ Schmiedeberg/ Kittlitztreben/ Niesky/ Bad Salzbrunn/ Neusalz/ Bautzen/ Liebau/ Rauscha/ Rennersdorf/ Erlenbusch/ Gräben/ Reichenbach/ Geppersdorf/ Breslau-Hundsfeld/ Sackisch
Parschnitz/ Wüstegiersdorf/ Birnbäumel/ Ober Hohenelbe/ Hochweiler/ Kurzbach/ Grulich/ Brieg-Pampitz/ Guben/ Ober Alstadt/ Peterswaldau/ Hirschberg I/ Reinowitz/ Grafenort/ Treskau/ Kratzau II/ Fürstenstein/ Lärche/ Schatzlar/ Ludwigsdorf I/ Falkenberg/ St. Georgenthal/ Schotterwerk/ Dyhernfurth/ Reichenau/ Hirschberg II/ Pürschkau/ Morchenstern/ Kaltwasser/ Bresalu I/ Kratzau I/ Säuferwasser/ Tannhausen/ Gabersdorf/ Namslau/ Bunzlau I/ Halbstadt/ Waldenburg/ Bunzlau II/ Brünnlitz/ Wolsfberg/ Breslau II/ Bernsdorf/ Dörnhau/ Gassen/ Friedland/ Dyhernfurth/ Langenbielau II
W połowie 1944 r. w obozie powstały warsztaty firmy Siemens und Halske z Berlina. Komando Siemens składało się z trzech wydziałów: ślusarskiego, blacharskiego i elektrycznego. Więźniowie pracowali przy montażu urządzeń elektrycznych i aparatury radiotechnicznej.
W bloku 19 mieściła się karna kompania (Strafkompanie), w której przebywali więźniowie wymagający, według Niemców, specjalnego nadzoru. Byli zatrudniani do ciężkich prac fizycznych.
Źródła:
- Konieczny A., KL Gross-Rosen - hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940-1945, Wałbrzych 2015
- tablice informacyjne na terenie obozu
- https://www.gross-rosen.eu/